STXBP1

Gen STXBP1 (Syntaxin Binding Protein 1) jest odpowiedzialny za produkcję białka kluczowego dla uwalniania neuroprzekaźników w mózgu, umożliwiając prawidłową komunikację między neuronami. Mutacje w tym genie zakłócają ten proces, prowadząc do poważnych zaburzeń neurologicznych, takich jak STXBP1 encefalopatia padaczkowa. Choroba ta charakteryzuje się ciężkimi trudnościami rozwojowymi oraz padaczką.

Zmiany w genie STXBP1 najczęściej są mutacjami de novo, co oznacza, że powstają spontanicznie, bez dziedziczenia od rodziców. STXBP1 znajduje się na chromosomie 9 (locus 9q34.11) i jest klasyfikowany jako synaptopatia, ponieważ wynikająca z mutacji dysfunkcja dotyczy synaps – miejsc, gdzie następuje przekazywanie sygnałów między neuronami. Schorzenie to po raz pierwszy zostało powiązane z mutacjami w 2008 roku, gdy zidentyfikowano je u pacjentów z ciężkimi encefalopatiami padaczkowymi.

Objawy STXBP1 encefalopatii padaczkowej

Opóźnienie rozwoju motorycznego – trudności z unoszeniem głowy, przewracaniem się na brzuch, siedzeniem czy chodzeniem.
Opóźnienie rozwoju werbalnego – wolniejszy rozwój mowy, czasem brak rozwoju mowy.
Obniżone napięcie mięśniowe (hipotonia) – trudności w utrzymaniu postawy.
Problemy z koordynacją ruchową (ataksja) – ruchy niezgrabne i niekontrolowane.
Dystonia i spastyczność – mimowolne skurcze mięśni i sztywność kończyn.
Cechy autystyczne – trudności z kontaktem wzrokowym, specyficzne zainteresowania.
Trudności z przyjmowaniem pokarmów – problemy z połykaniem lub żuciem.
Zaburzenia snu – częste wybudzenia, problemy z zasypianiem.
Napady afektywne – epizody płaczu lub śmiechu.

Napady padaczkowe

U około 85-90% dzieci z STXBP1 encefalopatią napady pojawiają się w pierwszych miesiącach życia. Typy napadów mogą obejmować napady ogniskowe, miokloniczne, toniczne oraz toniczno-kloniczne. W zapisie EEG mogą pojawiać się charakterystyczne wzorce, takie jak burst-suppression i hipsarytmia, które mogą prowadzić do mylnych diagnoz.

Diagnostyka

Diagnostyka obejmuje kompleksowy zestaw badań, takich jak badania genetyczne, whole exome sequencing (WES), EEG oraz MRI mózgu. W diagnostyce biorą udział specjaliści, tacy jak neurolodzy dziecięcy, genetycy kliniczni, psycholodzy i logopedzi, którzy oceniają rozwój poznawczy i językowy dziecka.

Rokowania

Rokowanie jest zmienne i zależy od ciężkości objawów oraz odpowiedzi na leczenie. Chociaż niektóre dzieci osiągają postępy, większość zmaga się z trwałymi ograniczeniami w funkcjonowaniu. Nawet do 75% pacjentów wymaga stałej opieki, a napady mogą utrzymywać się pomimo farmakoterapii.

Leczenie

Leczenie opiera się na wsparciu objawowym i rehabilitacyjnym, obejmującym fizjoterapię, terapię logopedyczną i zajęciową oraz farmakoterapię. Dodatkowe terapie, takie jak hydroterapia i hipoterapia, mogą wspierać rozwój ogólny dziecka. Leki przeciwpadaczkowe, takie jak lewetiracetam i klobazam, a także dieta ketogeniczna mogą być stosowane w celu zmniejszenia częstotliwości napadów.

Programy badawcze

Trwają intensywne badania nad nowymi metodami leczenia, w tym terapie genowe, edycja genów CRISPR oraz terapie RNA, które mogą mieć potencjał w modyfikacji ekspresji genu STXBP1.